…Legu poste en EO

In viaggio dalla Francia verso la Grecia, è arrivato a Trieste per visitare gli amici dell’Associazione Esperantista Triestina, un famoso esperantista, il cui nome è Eugène Elteto de Zilah. Anche negli anni trascorsi è stato nostro ospite, molti esperantisti locali  già lo conoscono, ma questa volta, per la presenza durante il nostro incontro del martedì di alcuni nuovi soci, è stata particolarmente gradita la sua presenza.

È stata dunque un’ottima occasione per stimolare il nostro amico a raccontarci un po’ della sua avventurosa vita.

La vita in breve

Eugenio è nato a Mezőtúr,  Ungheria, il 3 gennaio 1939. Nella sua città ha frequentato le scuole elementari e medie. Era figlio di un ufficiale dell’armata ungherese, che ha combattuto durante la seconda guerra mondiale e che rimasto lontano dalla sua famiglia fino al 1952. In quel lungo periodo è stata la madre, da sola e fra mille difficoltà, ad occuparsi dei figli fino al ritorno del marito.

Quando, nell’ottobre del 1956, ebbero luogo manifestazioni contro il regime comunista sovietico – prima a Budapest ed in seguito dappertutto nel paese – anche, studente della scuola media di agricoltura, partecipò assieme ai suoi compagni alla ribellione. L’immediata reazione del governo ungherese fu il tentativo di reprimere i rivoluzionari, la qualcosa – anziché sedare gli animi – contribuì solo a provocare un’insurrezione armata.

Il regime nazionale chiamò in aiuto l’armata sovietica: questa inviò migliaia di carri-armati, che più o meno distrussero Budapest ed alcune altre grandi città ungheresi. Naturalmente i giovani – sia studenti che operai – non avevano le forze per resistere a lungo: una parte fu uccisa in strada durante i tumulti, un’altra parte arrestata ed imprigionata, o persino impiccata, un’altra ancora riuscì a scappare in altri paesi, principalmente in Austria e l’allora Yugoslavia. Migliaia di ungheresi morirono, mentre 250.000 si rifugiarono in altri Paesi.

Eugenio de Zilah arrivò l’11 di novembre 1956 in Austria, dove fu accolto in un campo per rifugiati politici. Il 6 di dicembre andò in Francia ed iniziò a vivere nella città di Metz.

I suoi famigliari, quando era scoppiata la rivoluzione, per fortuna abitavano in una città distante 200 km, perciò non ebbero grandi problemi. Le autorità obbligarono i genitori a scrivere al figlio delle lettere, per ordinargli di rientrare in patria, ma essi non avevano alcun contatto con il figlio. Per circa 2 anni restarono senza sue notizie. Degli amici austriaci, che erano in contatto epistolare con Eugenio, si resero conto della grande preoccupazione dei suoi genitori che niente sapevano del proprio figlio, per cui fece avere loro il suo indirizzo, su cui però non c’era il suo vero nome, ma uno inventato, per non destare sospetto presso i controllori statali della corrispondenza.

Il padre subito inviò al figlio una lettera carica di collera, con cui gli imponeva di rientrare subito in patria, rimproverandolo inoltre del  fatto che vivesse sotto falso nome.

Eugenio rispose che in nessun caso poteva rientrare in patria a causa del rischio reale di essere impiccato o messo in carcere.

Quando arrivò in Francia, aveva diciassette anni e secondo le leggi francesi aveva il diritto di essere protetto in quanto non aveva raggiunto l’età maggiorenne (21 anni) (in Ungheria si diventava maggiorenni a 18 anni).

Per tre anni continuò gli studi presso il liceo dell’orfanotrofio: in quel tempo era alloggiato con altri due amici, anche loro rifugiati, in una modesta stanzetta all’ultimo piano di un’impresa, appartenente al loro protettore.

Riuscì ad ottenere il diploma di maturità ed in seguito, grazie all’aiuto del suo protettore, trovò lavoro in una banca. Nel 1960 si sposò con Madeleine Heitz e dopo 4 anni – con l’aiuto della moglie – si iscrisse all’università. Cinque anni dopo si laureò in filosofia comparata di indirizzo sanscrito, fino ad ottenere il dottorato in filosofia. Ricevette la cittadinanza francese, che li permise di insegnare filosofia nei licei.

Nel 1991 assieme alla moglie decide di lasciare il lavoro, acquistano una barca e da allora iniziano a viaggiare nel mare Mediterraneo, dedicandosi completamente all’esperanto, principalmente alla sua letteratura.

Quando e dove Eugenio de Zilah imparò l’esperanto?

Lo conobbe all’età di 14 anni, cioè nel 1953, in occasione di una vacanza, durata un mese intero, in un accampamento per la gioventù presso il lago Balaton, dove incontrò una bella ragazza, esperantista, che gli insegnò la lingua. Per 1-2 anni restarono in corrispondenza, ma poi l’esperanto dovette essere messo in disparte a causa della rivoluzione ungherese, la sua fuga dalla patria,gli studi, il matrimonio etc.

L’esperanto ritornò nella sua vita per l’impossibilità di comunicazione tra la moglie ed i suoi famigliari, per cui alla fine Eugenio convinse tutti ad imparare la lingua, a causa dell’impossibilità di un’interpretazione simultanea tra 4-5 persone che parlavano nello stesso momento. Un po’ più tardi tutti cambiarono opinione: i parenti di Eugenio decisero di studiare il francese mentre Lena, la moglie, iniziò a imparare l’ungherese. Dopo un anno ancora era impossibile la loro comunicazione, e così venne presa all’unanimità la decisione di studiare tutti la lingua internazionale.

Gli anni passano: Edgar, il figlio di Eugenio e Lena, aveva già iniziato a studiare l’esperanto con suo padre. Durante i suoi studi in collegio, Edgar ricevette ogni giorno una lettera dal padre, di conseguenza quando si incontrava con i parenti ungheresi, tutti avevano la possibilità di comprendersi tramite la lingua internazionale. In conclusione l’esperanto divenne la lingua di tutta la famiglia.

Negli anni ’80, assieme alla moglie fondò il Club Esperanto a Metz. In seguito fondò con Evaldo Paoli l’Associazione mondiale di Filosofia ed il suo organo “Simposio”; nel 1984 iniziarono la  rivista culturale e letteraria “La Gazzetta”.

Quando finalmente Eugenio de Zilah fu libero da tutti gli impegni lavorativi, si dedicò completamente alla produzione opere letterarie: libri, articoli, saggi … sulla barca!

La vita scorreva avventurosamente ma felice, fino a quando, all’improvviso, la tanto amata moglie Lena morì (novembre 2009).

Nemmeno il trascorrere del tempo aiuta a lenire tali ferite, ma si deve pur continuare a vivere, ed Eugenio de Zilah continua la redigere “La Gazzetta”, a comporre opere letterarie e a vivere sulla barca.

Alcune sue opere:

Traduzione con commenti del Discorso sul metodo di Cartesio (1985).

Vivere su una barca.Descrizione delle avventure di una coppia senza esperienza  che naviga sul mare (1994).

… Chi ha ragione  – memorie di esperienze vissute. Attraverso i ricordi l’autore vuole scoprire la base dei suoi principi (2002).

Il principe presso gli Unni. Romanzo che prova a comprendere la morale ed i principi di uomini che sono vissuti più di 2000 anni fa.  (2011).

De Francio, survoje al Grekio, haltis en Triesto kaj vizitis la membrojn de TEA tre konata esperantisto, kies nomo estas Eugène Elteto de Zilah.

Ankaŭ en aliaj jaroj li estis nia gasto, tial multaj triestaj esperantistoj jam konatiĝis kun li, sed ĉi-foje estis aparte grava por ni lia ĉeesto, ĉar dum la marda kunveno troviĝis kelkaj novuloj, neniam antaŭe lin renkontintaj.

Do, bona okazo por instigi nian amikon, rakonti sian interesan vivhistorion.

Nu, jen ĝi, tre koncize.

La vivo

Eŭgeno naskiĝis en Mezőtúr, Hungario, la 3an de januaro 1939. En sia naskiĝurbo li vizitadis lernejojn elementan kaj mezgradan. Li estis filo de oficiro de la hungara armeo, kiu militservis dum la dua mondmilito kaj restis malproksima de sia familio ĝis la jaro1951. Estis la patrino kiu devis en tiu longa periodo sola prizorgi siajn infanojn ĝis la reveno de la edzo.

Kiam en oktobro 1956 okazis manifestadoj – unue en Budapeŝto kaj poste ĉie tra la lando – kontraŭ la komunisma sovetia reĝimo, ankaŭ li, estante tiam studento en mezgrada Agrikultura lernejo, partoprenis en la ribelego, kune kun siaj samlernejanoj. La tuja reago de la hungara registaro estis klopodo subpremi la revoluciulojn, kio provokis armitan insurekcion.

La loka reĝimo vokis por helpo la sovetian armeon. Tiu sendis milojn da tankoj kaj pli-malpli detruis Budapeŝton kaj kelkajn aliajn grandajn urbojn. Kompreneble la junularo ne povis longtempe rezisti: parto el ili estis mortigita surstrate, alia parto kaptita, malliberigita aŭ eĉ pendumita, kaj parto sukcesis forfuĝi ĉefe al Aŭstrio kaj tiama Jugoslavio. Miloj mortis, dum pli ol 250.000 hungaroj rifuĝis alilanden.

E. de Zilah alvenis, la 11an de novembro 1956, en Aŭstrio, kie li estis enloĝigita  en iu kolektejo por rifuĝintoj. La 6an de decembro li eniris Francion, kaj ekvivis en la urbo Metz.

Liaj familianoj, kiam estis okazinta tiu revolucio, bonŝance loĝis en urbo fora je 200 km, pro tio ili havis relativajn malfacilaĵojn. La aŭtoritatoj devigis la gepatrojn skribi al la filo leterojn, ordonantaj lin reveni, sed tamen ili neniajn kontaktojn povis havi kun la filo. Dum preskaŭ du jaroj ili eĉ ne sciis lian adreson. Aŭstraj geamikoj, kiuj tamen estis en korespondaj rilatoj kun Eŭgeno, ekkonsciis fine pri la zorgemo de liaj familianoj post tiom longa silento, tial fine decidis havigi al la gepatroj lian adreson, sed indikante en ĝi iun tute elpensitan nomon de la adresito, por ne veki suspekton ĉe la ŝtataj korespond-kontrolistoj. La patro sendis al sia filo tre koleran leteron, per kiu li ordonis al li, tuj reveni en sian patrujon, riproĉante krome lin ke la fakto ke li vivas sub falsa nomo.

Eŭgeno respondis, ke ĉiel li ne povas reveni pro la reala risko esti pendumita aŭ enkarcerigita.

Kiam li alvenis en Francio, li estis 17-jara kaj laŭ la francaj leĝoj li rajtis esti protektata ĉar ne ankoraŭ atinginta la plenkreskan jaron (21 j.) (en Hungario la plenaĝeco estis je 18 jaroj). Dum tri jaroj li daŭrigis sian studadon en la liceo de orfa internulejo kaj vivis kun du amikoj, ankaŭ rifuĝintoj, en modesta ĉambreto lokita en la plej supra etaĝo de entrepreno, apartenanta al ilia protektanto.

Li sukcesis akiri bakalaŭrecon, nome la abitiurentan diplomon. Post tio, danke al la helpo de sia protektanto, li trovis postenon en banko. En 1960 li edziĝis kun Madeleine Heitz kaj post 4 jaroj – helpe de la edzino – li eniris universitaton; 5 jarojn poste unue li magistriĝis en kompara filozofio sur kampo sanskrita kaj pli poste doktoriĝis pri filozofio. Li ricevis la francan ŝtatanecon, kio ebligis ke li fariĝu licea instruisto pri filozofio.

En 1991 li kaj lia edzino decidis forlasi siajn postenojn, aĉetis barkon kaj de tiam travojaĝis la Mediteranean maron, entute sindediĉante al Esperanto, ĉefe al ties ĉi literaturo.

Sed kiam kaj kie Eŭgeno eklernis Esperanton?

Ĝin li ekkonis kiam li estis 14-jara, nome en 1953, okaze de monata feriado en Junulara Kampadejo apud Balaton, kie li renkontis ĉarman junulinon kiu estis esperantistino kaj volis instrui al li la lingvon. Dum unu-du jaroj ili interkorespondadis, sed poste Esperanto estis devige flankenmetita pro la revolucio, lia forfuĝo, lernado, edziĝo ktp ktp.

Esperanto revenis en lian vivon  pro la neebleco de komunikado inter la edzino kaj liaj familianoj, sekve li konvinkis ĉiujn eklerni la lingvon, pro neebleco interpreti samtempe por 4-5 personoj interparolantaj. Iom poste oni ŝanĝis opinion, kaj la familianoj de Eŭgeno decidis ellerni la francan por la venontjara renkontiĝo, dum Lena eklernis la hungaran. Bedaŭrinde unu jaron poste tute ankoraŭ tute neeblis interkomunikado, tial estis definitive decidite, ke ĉiuj ellernu la internacian lingvon.

La jaroj pasas: Edgar, la filo de Eŭgeno kaj Lena, jam ekstudis Esperanton kun sia patro kaj dum lia kolegia periodo, li ricevadis ĉiutagan leteron de la patro, kaj finfine kiam ili renkontiĝis kun la hungaraj parencoj, ĉiuj povis interkomepreniĝi per tiu lingvo. Konklude Esperanto fariĝis ilia tutfamilia lingvo.

En la 1980aj jaroj, kun la edzino li fondis Esperanto-Klubon en Metz. Li  fondis kun Evaldo Paoli la Filozofian Asocion Tutmondan kaj ĝian revuon “Simpozio”, kaj en 1984 ili lanĉis la kultur-literaturan revuon “La Gazeto”.

Kiam fine Eŭgeno estis libera je ĉiaj zorgoj laboraj, plene li sin dediĉis al la verkado, …sur la barko.

La vivo fluis aventure sed feliĉe, ĝis kiam, neatendite kaj abrupte, la amata edzino Lena mortis (novembre 2009).

Eĉ paso de tempo ne helpas kuraci tiajn vundojn, sed plue oni devas vivi, kaj Eŭgeno daŭrigas la redaktadon de “La Gazeto”, la verkadon kaj la barkan vivon.

Daŭre li verkadas literaturaĵojn, eseojn, artikolojn.

Libroforme legeblas:

Traduko kun komentarioj de Diskurso pri la metodo de Kartezio (1985).

Vivi sur barko. En ĝi estas priskribitaj la aventuroj de sensperta paro kiu navigas sur la maro (1994).

Kaj kiu pravas – memorspertoj. Laŭ memoraĵoj la aŭtoro volas ekscii, sur kio baziĝas liaj principoj (2002).

La Princo ĉe la Hunoj. Romano kiu provas kompreni la moralon kaj principojn de homoj kiuj vivis antaŭ pli ol 2000 jaroj (2011).